Абулвалид Муҳаммад ибни Рушд (1126-1198) аз барҷастатарин файласуфони машшоии араб ҳисоб мешавад, ки дар шаҳри Курдоби Испониё ба дунё омадааст.
Ҷайния таълимоти динию фалсафиест, ки дар асрҳои VI-V пеш аз милод зуҳур карда, бо мурури замон ба яке аз динҳои Ҳиндустони қадим табдил ёфт.
Боязиди Бистомӣ (ваф.874) намояндаи дигари тасаввуф, аҳли раъй ва орифи озодандеш аст, ки масъалаи «фано»-ро дар ирфони амалӣ ба миён гузоштааст.
Ҳодии Сабзаворӣ (1797 — 1876), маъруф ба Ҳоҷӣ Мулло Ҳодӣ файласуф, мантиқшинос ва шаҳиртарин орифу барҷастатарин намояндаи мактаби фалсафии Исфаҳон ё худ ҳикмати мутаолия маҳсуб мешавад.
Тазодҳо гуфта, тарафҳоеро меноманд, ки самти ҷараёни ба ҳамдигар муқобил доранд. Таъсири мутақобилаи ҳамин тарафҳо зиддият ё муборизаи баҳамзидҳоро ташкил медиҳад. Зиддият аз тафовут вобаста аст.
Хусусияти баррасии фалсафӣ ва методологии масоили баҳамтаъсиррасонии табиат ва ҷомеа ба зарурияти дарки масъалаҳое алоқамандӣ дорад, ки онҳоро дар маҷмӯъ метавон дар шакли зерин тасвир намуд: мақоми ҷ
Навъи фаҳмиши ҳуқуқ аз маҷмӯи якчанд назарияҳои ҳуқуқ иборат аст, ки асоси ягонаи назариявию методологӣ доранд. Навъи фаҳмиши ҳуқуқ дар заминаи ин ё он нуқтаи назар ва назарияи ҳуқуқ ташаккул меёбад.
Дар оғози ҳазорсолаи сеюм, дар марҳилаи кунунии тамаддун ба фалсафа ва илмҳои инсоншиносӣ мафҳумҳои «ҷамъияти техникӣ», «ҷамъияти индустриалӣ», «ҷамъияти постиндустриалӣ», «ҷамъияти информатсионӣ» вор
Бисёрфарҳангӣ (мультикультурализм)– яке аз падидаҳои ҷадид аст. Он дар солҳои 70-уми асри ХХ дар Канада ва Иёлоти Муттаҳидаи Амрико ба вуҷуд омадааст.
ФАРД, ХОС ВА КУЛЛ, категорияҳои фалсафӣ буда, фард мустақилияти нисбии ашёю ҳодисаҳои алоҳида, кул умумияти хосият, муносибат ва робитаи ашёю ҳодисаҳо ва хос тарзи алоқаи фард ва кулро ифода мекунанд.
Абулмаҷд Маҷдуд бини Одам Саноии Ғазнавӣ (тав.1080) намояндаи машҳури тасаввуфи асрҳои XI-XII мебошад. ӯро дар тариқат пайрави Аҳмади Ғазолӣ ва Юсуфи Ҳамадонӣ медонанд.
Равобити байни фарҳанг ва иқтисодиёт дар тӯли таърих ба таваҳуллоти қобили таваҷҷӯҳ дучор шудааст, ки онро гоҳе як ҷунбише аз ҳамкорӣ ба сӯи ҳассосият номидаанд.
Чуноне ки зикр гашт, муносибатҳои иҷтимоӣ – иқтисодӣ ё истеҳсолӣ моҳиятан муносибатҳои обективӣ ва дар ҳамин маъно моддиянд.
Чуное ки пештар ёдовар шудем фаъолияти ҳиссӣ- амалии одамон бо соҳаи фаъолияти назариявӣ (соҳаи умумии дуюм) зич иртибот дорад ва ин соҳа ба ҷомеа донишҳоро роҷеъ ба он ки олам чи гуна ташаккул ёфтаас
Дар боби пешина зикр кардем, ки инсон ягона мавҷудест, ки ба воситаи олоту предметҳое меҳнат мекунад, ки худи ӯ аз маводу ашёҳои табиӣ месозад.